آنچه باید در مورد سوء پیشینه کیفری بدانید

سوء پیشینه کیفری چیست؟ همان‌گونه که از عنوان سوء پیشینه‌ کیفری پیداست، اگر فردی مرتکب جرم -البته جرایم برشمرده در قانون- شود، به‌دلیل ذهنیتی که در جامعه از آن فرد ایجاد می‌شود سوء پیشینه‌ای برای او در نظر گرفته می‌شود. این واژه بار منفی دارد. موضوع زمانی اهمیت پیدا می‌کند که فرد بخواهد به استخدام نهادهای مختلف کشوری درآید و به گواهی عدم سوء پیشینه و سابقه‌ی کیفری نیاز داشته باشد.

برای تبیین مفهوم سوء پیشینه کیفری به بررسی تقسیم‌بندی مجازات از منظر عرفی و از حیث ارتباط آنها با یکدیگر می‌پردازیم. از منظر عرفی مجازات‌ها به اصلی، تکمیلی و تبعی قابل تقسیم است. پیرامون سوء پیشینه کیفری صرفا پیرامون مجازات تبعی (تتمیمی) توضیحی را بیان خواهیم کرد.

مجازات تبعی

مجازات تبعی، مجازات اضافی هستند که به خودبه‌خود و به تبع مجازات اصلی نسبت به محکوم تحمیل می‌شود؛ درواقع این مجازات از نتایج و آثار محکومیت به مجازات اصلی است که بدون نیاز به ذکر آن در حکم محکومیت، محکوم‌علیه حکم جزایی، باید آن را تحمل کند.

مجازات تتمیمی

مجازات تتمیمی در ماده‌ی ۲۵ قانون مجازات اسلامی جدید نیز مورد تصریح قرار گرفته است. طبق این ماده: محکومیت قطعی کیفری در جرائم عمدی، پس از اجرای حکم یا شمول مرور زمان، در مدت زمان مقرر در این ماده، محکوم را از حقوق اجتماعی به عنوان مجازات تبعی محروم می‌کند:

الف. هفت سال در محکومیت به مجازات‌های سالب حیات و حبس ابد از تاریخ توقف اجرای حکم اصلی؛

ب. سه سال در محکومیت به قطع عضو، قصاص عضو در صورتی‌که دیه‌ی جنایت وارد شده بیش از نصف دیه‌ی مجنی‌علیه باشد، نفی بلد و حبس تا درجه چهار؛

پ. دو سال در محکومیت به شلاق حدی، قصاص عضو در صورتی که دیه‌ی جنایت وارد شده نصف دیه مجنی‌علیه یا کمتر از آن باشد و حبس درجه پنج.

تبصره ۱. در غیر موارد فوق، مراتب محکومیت در پیشینه‌ی کیفری محکوم درج می‌شود لکن در گواهی‌های صادره از مراجع ذی‌ربط منعکس نمی‌گردد مگر به درخواست مراجع قضائی برای تعیین یا بازنگری در مجازات.

همان‌گونه که نص قانون تصریح داشته است، مجازات تبعی مربوط به محرومیت از حقوق اجتماعی است و نیازی ندارد محکمه در رأی صادره به آن تصریح نماید. به عبارت دیگر این نوع مجازات بر عکس سایر مجازات‌ها، به صورت خودکار و خودبه‌خود به تبع مجازات جرم انجام شده به مجرم تحمیل خواهد شد.

حقوق اجتماعی

حقوق اجتماعی نیز آن دسته از حقوقی است که قانون‌گذار در کشور برای اتباع خویش و افراد مقیم در آن، پیش‌بینی کرده است. بیشترین محرومیت اجتماعی نیز طبق ماده‌ی فوق، ۷ سال است که مربوط به مجازات‌های سالب حیات و حبس ابد از تاریخ توقف اجرای حکم اصلی است.

مصادیق محرومیت از حقوق اجتماعی هم در ماده‌ی ۲۶ قانون مجازات اسلامی جدید احصا گردیده است. این موارد طیف وسیعی از حقوق اجتماعی و شهروندی را دربرمی‌گیرد. این موارد عبارتند از: کاندیداتوری برای انتخابات ریاست جمهوری، مجلس خبرگان، مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا، همچنین عضویت در شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام یا هیئت دولت و تصدی معاونت رئیس جمهور و قوه قضاییه و ….

این ماده عمدتا عضویت و استخدام یا انتخاب شدن برای مشاغل حساس و مهم را بیان کرده است که بیشتر نشان از تعهد و امانت فرد منصوب برای آن حرفه را بازگو می‌کند.

محرومیت از حقوق اجتماعی موقت است و همان مدت زمانی که در ماده‌ی ۲۵ (۷، ۳ یا ۲ سال) بیان شده است، ادامه دارد مگر سه مورد که شامل «داوطلب شدن در انتخابات ریاست جمهوری، مجلس خبرگان رهبری، مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا، عضویت در شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام یا هیئت دولت و تصدی معاونت رئیس جمهور، تصدی ریاست قوه قضائیه، دادستانی کل کشور، ریاست دیوان عالی کشور و ریاست دیوان عدالت اداری» است و شخص به صورت مادام‌العمر محروم می‌شود.

در مجازات تبعی جرایم قابل گذشت، در صورتی‌که شاکی خصوصی گذشت کند و تعقیب یا مجازات اصلی موقوف شود، مجازات اصلی نیز برداشته می‌شود.

البته نکته‌ی مهمی که نباید به فراموشی سپرده شود، آن است که هدف مجازات نباید به فراموشی سپرده شود و آن هم اصلاح مجرم و بازگشت او به جامعه است. در این راستا لازم است نظام کیفری حداکثر تلاش خود را مبذول دارد تا سوء پیشینه کیفری فرد مانع فعالیت اجتماعی او و خلل در زندگی فردی‌اش نشود. گواهی عدم سوء پیشینه کیفری نیز برای بسیاری از افرادی که سابقه‌ی محکومیت داشته‌اند و مدت زمان قانونی سپری شده است، به منزله‌ی حیاتی دوباره است و فرد می‌تواند استخدام شود یا در حرفه‌ای مشغول به کار شود.