آیا رطوبت هوای شمال برای سلامت انسان خطرناک است؟

گرم‌تر شدن پیوسته کره زمین، یکی از مشکلات بزرگی است که دنیا در حال مواجهه با آن است. این افزایش حرارت، هر ساله باعث دیدن دماهای بی‌سابقه تر می‌شود و بخشی از این تغییرات آب و هوایی، گرمای شدید هواست. گرمای شدید هوا علاوه بر ایجاد تغییرات قابل توجه در محیط زندگی، عواملی مهم در ایجاد مرگ و میر نیز می‌باشد. این امر به خصوص بر افرادی که قدرت تحمل گرما را ندارند و در مناطقی با دماهای بالا زندگی می‌کنند، تأثیر بیشتری دارد. همچنین، گرمای شدید هوا می‌تواند منجر به مشکلاتی همچون خشکسالی، آتش‌سوزی‌های جنگلی و کاهش تولید محصولات کشاورزی شود. لذا، ضروری است تا تلاش‌های بیشتری برای کاهش این مشکل انجام شود و برنامه‌هایی برای سازگاری با تغییرات آب و هوایی پیش برده شود.

باید راه‌های مقابله با گرمای شدید را یاد بگیریم، زیرا ممکن است منجر به گرمازدگی و حتی مرگ شود. البته دمای زیاد فقط بخشی از ماجراست؛ عامل مهم دیگر رطوبت است که گرمای هوا را خطرناک‌تر می‌کند. در ادامه، درباره مشکلات ناشی از گرما و رطوبت زیاد می‌گوییم و نکاتی درباره پیشگیری از عوارض خطرناک روزهای گرم و مرطوب تابستان بیان می‌کنیم.

در هوای مرطوب، حس می‌کنید که هوا به پوست شما فشار می‌آورد و حرکت‌کردن و نفس‌کشیدن برایتان دشوار می‌شود. رطوبت یعنی میزان بخار آب موجود در هوا، پس رطوبت زیاد یعنی بخار آب زیادی در هوا وجود دارد.

با افزایش رطوبت، هوا علاوه بر اکسیژن، پر از هیدروژن و نیتروژن می‌شود و ریه‌های ما برای دریافت اکسیژن از هوا باید سخت‌تر کار کنند. این یکی از دلایلی است که در هوای مرطوب احساس بی‌حالی می‌کنیم و فعالیت بدنی برایمان سخت‌تر می‌شود.

چه مقدار رطوبت نامناسب است؟

خدمات هواشناسی ملی آمریکا (National Weather Service) نقطه شبنم (dewpoint) را دقیق‌ترین معیار برای تعیین میزان رطوبت هوا می‌داند. نقطه شبنم دمایی است که در آن هوا با بخار آب اشباع می‌شود. گرچه شرایط آب‌وهوایی مطلوب و قابل‌تحمل برای همه افراد یکسان نیست، خدمات هواشناسی ملی آمریکا نقطه شبنم ۵۵ درجه فارنهایت (۱۲٫۷ درجه سانتی‌گراد) و کمتر از آن را مطلوب و رضایت‌بخش می‌داند. زمانی که نقطه شبنم به بیش از ۶۰ تا ۷۰ درجه فارنهایت (۱۵ تا ۲۱ درجه سانتی‌گراد) می‌رسد، هوا سنگین و آزاردهنده می‌شود و پوست شما کم‌کم حالتی چسبنده پیدا می‌کند.

رطوبت خانه باید چقدر باشد؟

برای محیط خانه ۳۰ تا ۵۰درصد رطوبت مناسب است و رطوبت زیاد ممکن است بر سلامت شما اثر منفی بگذارد و به وسایلتان آسیب برساند. رطوبت زیاد حتی ممکن است موجب رشد کپک و قارچ شود. از سوی‌ دیگر، رطوبت بسیار کم نیز موجب خشکی پوست و مو، سرماخوردگی و سرفه‌های مکرر و ایجاد بستری برای رشد ویروس‌ها و میکروب‌ها می‌شود.

برای تنظیم رطوبت خانه می‌توانید از دستگاه رطوبت‌سنج استفاده کنید. رطوبت‌سنج دستگاهی است که میزان رطوبت در هوا را اندازه‌گیری می‌کند.

هنگام بررسی آب‌وهوا باید به چه مواردی توجه کنیم؟

در موج گرما، باید نمایه گرما (heat index) را بررسی کنیم. نمایه گرما نشان می‌دهد که بدن ما به گرمای محیط چه حسی دارد. در نمایه گرما هر ۲ عامل رطوبت نسبی و دمای هوا در نظر گرفته می‌شوند. به‌گفته خدمات هواشناسی ملی آمریکا، نمایه گرمای بین ۱۰۳ و ۱۲۴ درجه فارنهایت (۳۹ و ۵۱ درجه سانتی‌گراد) خطرناک است. گرمازدگی و گرفتگی عضلات بر اثر گرما معمولا در این محدوده اتفاق می‌افتند. اگر می‌خواهید نمایه گرما در محل زندگی‌تان را بررسی کنید، باید به‌دنبال عبارت «feels like» در برنامه آب‌وهوای گوشی خود بگردید.

در گرمای خشک یا مرطوب باید درجه‌حرارت مرکزی بدن (core body temperature) را به مقدار مطلوبی نگه داریم تا گرمای اضافی در بدن ما جمع نشود.

آیا رطوبت موجب گرم‌ترشدن هوا می‌شود؟

با رطوبت زیاد هوا گرم‌تر نمی‌شود، ولی ما این‌طور حس می‌کنیم، چون بدنمان نمی‌تواند خنک شود. در هوای گرم عرق می‌کنیم و تبخیر قطرات عرق روی پوست ما را خنک می‌کند. تعریق یکی از روش‌های اصلی بدن برای خنک‌شدن است، ولی در هوای مرطوب تبخیر عرق در هوا دشوارتر می‌شود، چون هوا تقریبا از بخار آب اشباع شده است و نمی‌تواند بخار آب بیشتری را در خود نگه دارد. درنتیجه عرق روی پوست نمی‌تواند بخار و وارد هوا شود. در این شرایط، بدن همچنان به عرق کردن ادامه می‌دهد، ولی خنک نمی‌شود. درنهایت رطوبت زیاد موجب می‌شود که بدن برای خنک‌کردن خود بیشتر تلاش کند و این تلاش بیشتر موجب بیشترشدن دمای بدن می‌شود.

چه زمانی رطوبت برای سلامت انسان خطرناک است؟

دانشمندان از «دمای حباب مرطوب» برای اندازه‌گیری هم‌زمان گرما و رطوبت استفاده می‌کنند. آنها حباب دماسنج را در پارچه‌ای مرطوب می‌پیچند و سپس دمای هوا را مشاهده می‌کنند. با تبخیرشدن آب، حباب خنک می‌شود، درست مانند بدن که با عرق‌کردن خود را خنک می‌کند. به‌عقیده بعضی از دانشمندان ۳۵ درجه سانتی‌گراد حداکثر دمای حباب مرطوب قابل‌تحمل برای بدن انسان است و قرارگرفتن در این دما به‌مدت ۶ ساعت حتی برای افراد سالم نیز ممکن است کشنده باشد.

این اتفاق رایج نیست، ولی بعضی از بخش‌های جهان مانند جیکب‌آباد در پاکستان، در دوره‌های کوتاهی از این دمای حباب مرطوب عبور می‌کنند. بر اساس تحقیقی که در مجله «فیزیولوژی کاربردی» منتشر شد، ممکن است که آستانه دمای حباب مرطوب خطرناک کمتر از ۳۵ درجه سانتی‌گراد باشد. پژوهشگران دریافته‌اند که نمی‌توان آستانه دمای مشخصی را تعیین کرد، زیرا عوامل مختلفی ممکن است در ناتوانی بدن ما برای خنک‌کردن خودش نقش داشته باشند.

دکتر دانیل جی. وچلیو (Daniel J. Vecellio)، از نویسندگان این پژوهش و محقق تحقیقات فوق‌دکتری در مرکز آب‌وهوای ویرجینیا در دانشگاه جورج میسون (George Mason University)، می‌گوید: «یک عدد نمی‌تواند همه‌چیز را به شما بگوید. در فیزیولوژی و ویژگی‌های شخصی تغییرپذیری و تفاوت‌های بسیار زیادی وجود دارد.» او می‌افزاید که افراد می‌توانند در دمایی بسیار کمتر از هر آستانه دمای حباب مرطوب تعیین‌شده‌ای با خطرات سلامتی مرتبط با گرما مواجه شوند.

آیا ممکن است رطوبت زیاد ما را بیمار کند؟

رطوبت زیاد ممکن است احتمال ابتلا به بیماری‌های مرتبط با گرما را افزایش دهد. ناتوانی در خنک‌کردن بدن منجر به چیزی بیش از احساس ناخوشایند در ما می‌شود و شاید فرایندهای داخلی بدن را تحت‌تأثیر قرار دهد. وقتی دمای مرکزی بدن همچنان در حال افزایش است، بدن باید بیشتر کار کند تا ما را خنک کند و این موجب گرم‌شدن بیشتر بدن می‌شود.

در این حالت، مغز وارد عمل می‌شود و خون بیشتری را به پوست می‌فرستد (تا گرما از طریق پوست دفع شود) و رگ‌های خونی را گشاد می‌کند تا تعریق افزایش یابد. این واکنش ممکن است ما را به کم‌شدن آب بدن سوق دهد، یعنی ازدست‌دادن آب، نمک و مواد شیمیایی موردنیاز برای عملکرد درست بدن. منحرف‌شدن جریان خون به‌سمت پوست منجر به خون‌رسانی ناکافی و طبیعی به سایر اندام‌های بدن می‌شود. آنچه این شرایط را بدتر می‌کند این است که این واکنش‌های فیزیکی در شرایط مرطوب به‌خوبی کار نمی‌کنند.

وقتی بدن درست کار نمی‌کند، در برابر مجموعه‌ای از عوارض جانبی مرتبط با گرما و رطوبت مانند خستگی، گرفتگی عضلات و مشکلات تنفسی آسیب‌پذیر می‌شویم. این وضعیت ممکن است منجر به مشکلات جدی‌تری شود که در ادامه بررسی‌شان کرده‌ایم.

۱. کم‌آبی بدن

تعریق زیاد در گرما و رطوبت شدید موجب می‌شود که بدن مایعات ضروری را به‌اندازه‌ای از دست بدهد که با نوشیدن آب جبران‌پذیر نباشد. احساس تشنگی نخستین علامت است که بدن در حال کم‌آب‌شدن است. اگر آب کافی ننوشید، تعریق و ادرار کمتر می‌شود و ممکن است که دچار سردرد، گرفتگی عضلات شکم (stomach cramps) و اسپاسم عضلانی شوید.

۲. غش‌کردن

کاهش فشارخون در مغز موجب می‌شود که غش کنید. کاهش فشارخون به این علت است که خون به نواحی دیگر بدن رفته است تا با گرما مقابله کند.

۳. عرق‌سوزشدن

تعریق بیش‌ازحد ممکن است منجر به گیرافتادن عرق زیر پوست و عرق سوز شدن شود. در ناحیه عرق‌سوزشده برجستگی‌هایی وجود دارد و گاهی احساس خارش و سوزش داریم.

۴. گرمازدگی

تداوم ازدست‌دادن مایعات بدن از طریق تعریق زیاد می‌تواند منجر به گرمازدگی شود. اگر پس از گذراندن مدت زیادی در گرما احساس ضعف، حالت تهوع یا سرگیجه می‌کنید، احتمالا گرمازده شده‌اید. گرمازدگی در صورت بی‌توجهی و برطرف‌نشدن ممکن است منجر به سکته گرما یا گرمازدگی شدید شود.

۵. سکته گرما (heat stroke) یا هیپرترمی (hyperthermia)

سکته گرما زمانی رخ می‌دهد که بدن بیش‌ازحد گرم می‌شود و به دمای داخلی ۴۰ درجه سانتی‌گراد یا بیشتر می‌رسد. به‌سبب سکته گرما، تعریق ناگهان قطع می‌شود، تعادل فرد کاهش می‌یابد، دچار سردرگمی و گیجی می‌شود و هوشیاری خود را از دست می‌دهد. سکته گرما به مراقبت‌های پزشکی فوری نیاز دارد و در صورت مشاهده علائم آن باید با اورژانس تماس بگیرید.

در هوای گرم و مرطوب چه باید کرد؟

گرمای شدید برای بعضی از گروه‌ها شامل افراد مسن، کودکان و کسانی که به‌دلیل محیط کار، تفریح یا زندگی خود در معرض گرمای شدیدی قرار دارند، خطر بیشتری دارد. مرکز کنترل بیماری آمریکا (Centers for Disease Control) توصیه می‌کند که در دوره‌های گرمای شدید در ساختمان‌های مجهز به سیستم تهویه مطبوع بمانید، آب فراوان بنوشید، فعالیت‌های خارج از منزل خود را محدود کنید یا به‌سرعت انجام دهید و دوش آب سرد بگیرید.

محل زندگی شما نیز اهمیت دارد. اگر گرما و رطوبت زیاد در منطقه شما رایج است، احتمالا با محیطی که در آن زندگی می‌کنید سازگار شده‌اید. ولی بسیاری از مناطقی که قبلا تابستان‌هایی معتدل داشته‌اند، به‌علت تغییرات آب‌وهوایی با افزاش دمای غیرمنتظره‌ای مواجه می‌شوند.

اگر به بیماری‌های زمینه‌ای مبتلا هستید، باید در موج گرما به سلامت خود توجه بیشتری کنید. داروهای اضطراب و افسردگی ممکن است تنظیم دمای بدن را دچار اختلال کنند. دیابت نیز بر نحوه مدیریت گرما در بدن اثر می‌گذارد. بنابراین باید با پزشک خود صحبت کنید و برنامه‌ای شخصی و ویژه برای حفظ سلامتی در تابستان داشته باشید.

اقدامات لازم برای درامان‌ماندن از آسیب‌های رطوبت زیاد

• قبل از بیرون‌رفتن شرایط آب‌وهوا را بررسی کنید، به‌ویژه اگر قصد فعالیت در فضای باز را دارید. آگاهی به میزان گرما و رطوبت موجب می‌شود که با خود آب و ضدآفتاب کافی ببرید و برای استراحت کافی در سایه برنامه‌ریزی کنید.
• هیدراته بمانید. بهترین راه برای هیدراته نگه‌داشتن بدن نوشیدن مایعات قبل از تشنگی است. همراه نوشیدنی میان‌وعده‌ای نمکی نیز بخورید یا از نوشیدنی‌های انرژی‌زای حاوی سدیم استفاده کنید. سدیم به بدن کمک می‌کند آبی را که نوشیده‌اید، حفظ کند.
• شدت فعالیت‌های خود در فضای باز را کاهش دهید. اگر برای دویدن طولانی، دوچرخه سواری در سربالایی یا پیاده روی زیاد در روزی مرطوب برنامه‌ریزی کرده بودید، مسافت این فعالیت‌ها را کوتاه کنید یا برنامه ورزشی خود را تغییر دهید. می‌توانید انجام این فعالیت‌ها را به روزی خنک‌تر موکول کنید.
• لباس‌هایی بپوشید که هوا را از خود عبور می‌دهند. از لباس‌هایی گشادتر از جنس پارچه‌های تنفس‌پذیر مانند پنبه و کتان استفاده کنید. پوشیدن لباس‌های گشاد موجب می‌شود که هوا روی پوست جریان پیدا کند و عرق خشک شود. هنگام خواب نیز از ملافه‌های پنبه‌ای یا کتان استفاده کنید.
• زیر باد کولر کمی استراحت کنید. پس از عرق‌ریختن در گرما حتی چند ساعت ماندن در هوای خنک نیز مممکن است به بهبودی بدن کمک کند. اگر در خانه کولر ندارید، می‌توانید از هوای خنک محیط‌هایی مانند کافه، سینما، کتابخانه عمومی، موزه یا مرکز خرید محل زندگی‌تان استفاده کنید.

چگونه با رطوبت زیاد سازگار شویم؟

برای سازگارشدن با رطوبت زیاد باید به خودتان زمان بدهید. حدود ۲ هفته طول می‌کشد تا با آب‌وهوای جدید سازگار شوید. پیش از شروع تمام فعالیت‌های معمول خود به بدنتان فرصتی بدهید تا با آب‌وهوای جدید سازگار شود. می‌توانید هر روز مدت‌زمانی را که در هوای مرطوب می‌گذرانید کمی افزایش دهید.

اگر هوای خانه بسیار مرطوب است، از دستگاه رطوبت‌گیر خانگی استفاده کنید. این دستگاه‌ها رطوبت موجود در هوا را جذب می‌کنند. اگر هوای خانه بسیار خشک است از دستگاه بخور سرد یا رطوبت‌ساز خانگی استفاده کنید. این دستگاه‌ها رطوبت هوا را تا حدی افزایش می‌دهند.

سخن پایانی

خنک‌شدن در محیط مرطوب سخت‌تر از هوای خشک است. تشخیص اینکه چه زمانی در هوای گرم و مرطوب یا شرجی دچار مشکل شده‌اید، بسیار مهم است. تصور نکنید که باید این شرایط را تحمل کنید. اقدام سریع برای آبرسانی بدن و خارج‌شدن از محیط گرم از بروز مشکلات سلامتی خطرناک پیشگیری می‌کند.